کارآفرین محوری در دانشگاه فنی و حرفه ای ؛ چالش ها و راهبردها

کارآفرین محوری  در دانشگاه فنی و حرفه ای ؛

چالش­ها و راهبردها

علی­رضا ولی پور

عضو هیئت علمی  آموزشکده فنی شهید بهشتی ارومیه، دکترای شیمی پلیمر

[email protected]

چکیده

     در شرائط امروز دنیا دانشگاه‌های کارآفرین بخاطر  توانایی خلق فناوری جزء دانشگاه­های نسل برتر محسوب می­شود و در این میان هویت سازمانی و سرآمدی دانشگاه فنی و حرفه­ای منوط به  اعتلاء جایگاه آن در عرصه تولید و ارتباط مستمر با صنعت و حرکت در مسیر کاربردی­ سازی آموزش­ها، فراهم آوردن بسترهای منجر به کارآفرینی و میزان اثربخشی آموزه­ های آن در تحقق اقتصاد دانش بنیان می­باشد. نظر به نقش محوری زیرمجموعه مدیریت آموزشی دانشگاه در این مهم، تدوین موارد لازم که بتواند نیازهای محتوائی مخاطبین را برآورد کند، ضرورتی است راهبردی. جهت اتخاذ راهکارهای عملی قابل اجرا، در این مقاله چالش­های آموزشی عمده مراکز تابعه دانشگاه بررسی گردیده و حیطه­ های عملیاتی، راهبردها و موانع دستیابی تمام افراد مرتبط با فعالیت­های آموزشی در قالب طرح الگوی سازمانی در سه دسته: عوامل اداری و اجرائی، مدرسین و دانشجویان، تفکیک و مورد تجزیه و تحلیل قرار  گرفته است. پرواضح است در جهت ­دهی به فعالیت­های آموزشی در مسیر کارآفرینی، گروه­های آموزشی و  مدرسین توان اثربخشی بالائی دارند و به همین علت، چارچوب فعالیت­ها و فرایندهائی که در شرائط کنونی دانشگاه توسط این دسته می­تواند به منصه ظهور برسد با ظرافت بیشتر بحث شده و موارد قابل اجراء توسط مدیرگروه­ های آموزشی و اساتید راهنما با دقت احصاء گردیده است.

1. 1.       مقدمه

      امروزه جهانی شدن در ابعاد مختلف روند فزاینده ­ای گرفته و با ابزار فن­آورانه­اش شیوه ­های جدیدی از راهبردهای تولید قدرت و ثروت ابداع می­کند. در چنین شرائطی ضرورت اقتضاء می­کند مجریان مراکز آموزشی دانشگاه فنی با تدارک بستر پویائی و حرکت،  ظرفیت لازم جهت دستیابی به راهبردهائی جهت هدایت سازنده افراد بوجود آورند. یکی از دلایل  توسعه نیافتگی  کشور،  فقدان ارتباط دانشگاه با صنعت است و  نظر به خلاء راهبردهای توسعه صنعتی کشور و ریشه­ دار بودن چنین مشکلات و عدم توفیق دفاتر ارتباط صنعت و دانشگاه[لاریجانی، 1393]؛  امروزه راهبردهای کلانی  چون" حرکت در مسیر صنعت­ یار شدن دانشگاه و مشتری­ گرا کردن علم" در ساختار  برنامه ریزی­های کشوری راه یافته است[سایت خانه ملت، 1393]. در چنین شرائطی است که هویت سازمانی دانشگاه فنی­ وحرفه ­ای با تدارک زمینه­ های لازم جهت کاربینی، کارآموزی، کارورزی و  کارآفرینی، تربیت تکنسین کاردان و کارآمد [دکتر شفیعی، سایت دانشگاه 1393] شناخته می­شود.

نظر به پتانسیل­های نهفته دانشگاه از لحاظ ظرفیت عظیمِ جذبِ استعدادهای مهارتیِ تحصیلی و تدریسی کشور، شایسته­ است اهتمام مکفی در بسیج امکانات و منابع مالی و انسانی بالفعل و بالقوه دانشگاه با بکارگیری توان لازم برای تدارک زیرساخت لازم، آماده­ سازی بستر مستعد، فراهم نمودن جَوّ و مسیر مساعد برای گذر از شرائط کنونی  به سمت هدف و ماموریت­ اصلی دانشگاه مصروف داشت. نظر به اینکه نویسنده  تجربه زيسته[1] در انواع محیط­های آموزشی و پژوهشی، فنی و حرفه ­ایِ آکادمیک داشته، اين نگارش از  منظر دروني[2]  نگاه به مسائل نظام برنامه­ ریزی آموزشی دانشگاه دارد .

1. 2.      طرح مسئله

-        کارآفرینی در  دانشگاه­های نسل جدید  چه جایگاهی دارد و مولفه­های آن در دانشگاه فنی و حرفه ای با چه سازوکارهائی اثربخش می­شود؟   

-        جهت شفاف شدن حدود وظائف و چارچوب فعالیت کلی افراد حاضر در آموزشکده،  ارائه کدام مدل از الگوی سازمانی مناسبتر است ؟

-        مطابق الگوی ارائه شده، رسالت سازمانی هر فرد فعال در آموزشکده در نیل به اهداف دانشگاه چیست؟

-        اثربخشی آموزشی چیست و آموزش­های ارائه شده در دانشگاه چگونه می­تواند در جهت کارآفرینی موثر واقع شود؟­

-        جایگاه مدیریت آموزشی و مدیرگروه ­های آموزشی در تحقق رسالت دانشگاه کدامست؟

-         سازوکارهای مدیریتی لازم جهت موفقیت در مراحل اجرائی چگونه فراهم می­شود؟

1. 3.     روش­ها و یافته ­ها

     اهداف مورد تاکید مسئولین جدید دانشگاه و تشکیل نشست­های تخصصی پیرامون آموزش­ها، رشته­ها و گرایش­های مورد نیاز صنایع    جهت ­گیری واحدهای درسی مرتبط و مبانی آموزشی آن­را مبتنی بر نیازهای آتی دانشجویان تغییر داده و سیستم­های تشویقی و ابزارهای انگیزشیِ مراکز آموزشی را طوری طراحی می­کند که دانشگاه را به سمت ارتباط با صنعت و کمک به حل مسائل اقتصادی کشور سوق داده و به این ترتیب خروجی­ های دانشگاه­، اعم از نیروی انسانی و  محصولات تجاری­ سازی شده در خدمت جامعه قرار گیرد.

امروزه حرکت­ بر محورهای کاربردی­ سازی آموزش­ها و اتخاذ سازوكارهاي مناسب جهت سوق دادن  روند جاری فعالیت­های آموزشی به سمت کارآفرینی جزء راهبردهای مدیریت کلان دانشگاه محسوب می­شود.  در چنین فرایندی آنچه سرمایه­ گذاری­ها و تلاش­های  بعمل آمده  توسط مسئولین کشوری و دانشگاهی را مي‌تواند اثرگذار ‌كند فراهم آوردن  فضای مساعد جهت آگاهی ­بخشی عوامل آموزشی فعال آموزشکده ­ها است. گسترش فضائی کلاس­ها، کارگاه­ها و آزمایشگاه­ها و  اهتمام لازم جهت ارتقاء دستگاه­ها و تهیه مواد و تجهیزات ابزاری جدید ضرورتی است اجتناب­ ناپذیر اما دست­یابی به سرآمدیِ مورد انتظار و تبدیل ورودی­ها به خروجی­های کارآفرین، فرایند عظیمی است که ­تحقق آن، مدل­ها و الگوهای مدیریتی کارا و اثربخش­تری را می­طلبد و عدم عنایت لازم و کافی به این مهم، جز تولید دیگرباره­ ی مدرک­ داران ناکارآمد، ره ­آوردِ دیگری به ارمغان نخواهد آورد.  توليد دانشِ مهارت ­آفرین و تربيت نيروي مورد نياز بازار کار در سایه­ سار بهره­ گیری از  اسلوب­های مدیریتی و مدل­های آموزشی کارا، حاصل مي­شود. بنابراين، براي قرارگرفتن در خطوط منتهی به مقاصد فوق لازم است شرايطي فراهم شود كه مراکز آموزشی با بهره­گیری از مولفه­ های موثر مدیریتی بتوانند دانشجویان را براي به كارگيري مهارت­های جديد و پذيرش  مسئوليت­هاي مورد نیاز پرورش دهند.

1. 4.     فرصت­ها و پتانسیل­ها

     امروزه حمایت اخیر مسئولین تراز اول مملکتی از دانشگاه­های صنعت­ یار و انباشت بالای نتایج اقدامات و تحقیقات  پژوهش­های مرتبط با علم و صنعت و مدیریت در فضای مجازی فرصت مغتنمی برای دانشگاه فنی و حرفه ­ای فراهم نموده است.  این دانشگاه که در واقع افق وسیع ادامه تحصیلِ خیل مستعدان مهارتی هنرجویان است، در چنین شرائطی قادر خواهد بود محیط شکوفائی و بروز استعداد آنان را فراهم نماید و زمینه­ هائی ایجاد کند تا خروجی­های آن با کسب مهارت­های لازم و جذبه­ های ماندگار وارد مراکز تجاری و صنعتی کشور گردند. نیاز است فرصت­ها خوب شناخته شده و برنامه­ ها هدفمندتر شود.  "جهت بخشی لازمه به فعالیت­های آموزشی روزمره" ، کوتاهترین و باصرفه ­ترین  راهبردی است که در این مقطع می­تواند موثر واقع شود.  چرا که: بنا به تجارب حرفه­ای بالای  مدرسین  و فرصت­های کارگاهی- آزمایشگاهی کافی بسهولت می­تواند بصورت جهت­دار هدایت شود؛ به دیگر سخن؛ در حالیکه پیشینه آموزشی ورودی­های دانشگاه را هنرآموزان هنرستان­ها تشکیل می­دهد، زمینه اداری و تحصیلی همکاران  و مدرسین این دانشگاه را تجارب عمیق آموزشی و مانوس بودن با انواع تخصص­های عملی و فنی و اداری پشتیبانی می­کند. چنین پتانسیلی نه در ظرفیت سایر دانشگاه­ها و موسسات آموزش عالی دیگر می­گنجد و نه جمیع امکانات سایر مراکز آموزشی، می­تواند حائز  مخرج کوچک کسری از  صورت بزرگ دانشگاه فنی گردد.  

1. 5.     جایگاه کارآفرینی در مراکز دانشگاهی 

      ویژگی غالب هر نظام آموزشی، در عنوان و نام نسل آن نظام ظاهر می­شود. در این دسته بندی، دانشگاه‌های نسل اول با عنوان دانشگاه‌های آموزشی، دانشگاه‌های نسل دوم دانشگاه های پژوهشی-آموزشی و دانشگاه‌های نسل سوم دانشگاه‌های کارآفرین و با توانایی خلق فناوری تعریف می‌شوند؛ برایند کلی نظام آموزشی کشور در سنوات اخیر،  نسل دومی بودن را نشان می­دهد و سعی دارد هردو رویکرد آموزشی و پژوهشی را همزمان داشته باشد اما در زمینه کیفیت و تعداد پژوهش­ها و توانایی کارآفرینی معضلات زیادی وجود دارد. یکی از آسیب‌های ارتباط صنعت و دانشگاه این است که این ارتباط بیشتر در دانشگاه‌های نسل سوم(دانشگاه‌های کارآفرین) صورت می‌گیرد و معنای واقعی پیدا می‌کند، هر چند دانشگاه‌های آموزشی و پژوهشی(دانشگاه های نسل دوم) ارتباطاتی با صنعت دارند و در این نظام دانشگاه­ها باید دانشجویان را با هدف ورود به صنعت تربیت ­نمایند تا به صنعت وارد ‌شوند اما نه به معنای وسیع کلمه که امروز در دنیا درباره ارتباط صنعت و دانشگاه مطرح می‌شود. یکی از حلقه­های مفقوده خلاء ارتباط دانشگاه با صنعت؛ فارغ از ویژگی­های صنعت کشوربه درون نظام آموزشی برمی­گردد[سایت خانه ملت، 1393]. آنچه که در توان دانشگاه فنی می­تواند ظهور و بروز یابد آن است که بسترهائی در مراکز تابعه دانشگاه فراهم شود که مراحل رشد و نزدیکی به صنعت امکان پذیر باشد. فرصت­هائی برای تجربه کردن علم در عمل اتفاق افتد و پژوهش­هائی که  بتواند در صنعت کشور مثمر ثمر واقع شود به منصه­ی ظهور برسد. جهت رسیدن به چنین سطحی نیاز است مولفه­ های مرتبط با مقوله  کارآفرینی از سطح یک واحد درسی به نظام پژوهشی کارآفرین گسترش یابد تا در بطن چنین نظامی پویائی مورد نظر اتفاق افتد.

1. 6.      سازوکارهای لازم جهت  اثربخش سازی مولفه­ های کارآفرینی در دانشگاه فنی و حرفه ­ای
2. بسیج پتانسیل­های آموزشکده به سمت جا افتادن فرهنگ کارآفرینی؛
3. کارآمدسازی آموزش در بستر پژوهش و واقع شدن برنامه­های آموزشی در دل پژوهش بطوریکه خروجی­های فرایند پژوهش بصورت هدفمند در خدمت آموزش قرار گیرد؛ از جمله اینکه در یادگیری زمینه ­هائی فراهم شود تا مولفه­ های مطرح در آموزش الکترونیکی و ارجاع به فضای مجازی، پرسش، تفکر، کاوشگری، آزمایش و پژوهش بتوانند نقش خود را ايفا کنند تا دانشجو به توانمندي عملی و مهارتی، تفسیر و قضاوت و پیدایش دیدگاه مقتضی دست یافته و بتواند به حل مشکلات عینی پرداخته و از راه حل­های عملی  استفاده کند.
4.  جهت دهی ساختار مطالعاتی افراد علاقمند به سمت کارآفرینی با مراحلی چون: تمركز مقدماتي(جلب توجه مخاطبان)، شخصي كردن(پيوند محتواي دروس با آینده شغلی مخاطبين)، درگير كردن(شركت فعال و هدفمند) ، تقويت و ارايه بازخورد، انتظارات بازدهي، باورهاي كارآمدي فردي، ظهور و بروز علایق و استعدادهای کارآفرین
5. در راستای پیشرفت تحصیلی  مشتری محورکردن علم و اخذ پول  از صنعت، جامعه و مشتری،
6. برقراری ارتباط­کاری گسترده  با مراکز رشد و پارک­های علم و فناوری؛  
7. جهت ­دهی واحدهای درسی متناسب ( مانند دروس کارگاهی و آزمایشگاهی، کارآموزی، اصول سرپرستی، واحدهای انتخابی هر رشته)   به سمت  پژوهش­های کاربردی در زمینه گره­ زدن محتواهای آموزشی این دروس با صنایع از جمله منایع و سرفصل­های آموزشی چنین دروسی محصولات تحقیقی با محوریت تجزبه و تحلیل و ترکیب داده‌ها با هدف  نوآوری و در راستای کارآفرینی باشد ( سایت آفریدمان، 1393)
8. 7.     چالش­های عمده:

-        شفاف نبودن حوزه فعالیت اعضای درگیر در فرایندهای آموزشی؛

-        عدم تناسب برنامه­ریزی­های آموزشی جاری  با رسالت دانشگاه؛

-       روزمره سالاری، مقاومت ( حداقل عدم تمایل) در پذیرش هر گونه طرح، ایده، مدل و الگوهای منجر به تغییر و تحول.

1. 8.     بحث

­امروزه تحقق راهبردهای کلان مدیریت آموزشی، از طریق استقرار جایگاه شایسته جمیع افراد موثر و اتخاذ سازوکارهای نوین مدیریتی میسر است تا " روند راه­یابی نتایج پژوهش­ها به سطوح عملکردهای مطلوب آموزشی"  به­ سهولت بتواند در دسترس عوامل و مجریان برنامه­ ها قرار گیرد. شایسته­ سالاری همراه با کاربست ابزارهای مدیریت موثر آموزش [افتخاری و همکاران؛ 1387] درحصول الگوی مطلوب نقش سازنده­ای دارد.  نظر به اهمیت مدیریت اولین چالش مطرح شده( شفاف نبودن حدود فعالیت­ها) و طراحی الگوی سازمانی مناسب، عموم افراد موثر در هر مرکز آموزشی را می­توان در سه دسته سازماندهی کرد: عوامل اداری و اجرائی، مدرسین و دانشجویان ( طرح1) . هر دسته  دارای حوزه اختیارات و وظائف  و چارچوب فعالیت بدیهی و مشخص است.  

افراد موثر در  آموزش:

• عوامل اداری و اجرائی :  

-       تدارک محیط مناسب آموزشی  و کارگاهی و بستر لازم برای پیشرفت دانشگاه

-       تنظیم  برنامه های هفتگی و امتحانی

• اساتید، مدرسین و مربیان:

-       علم و مهارت آموزی

-       معرفت و ایده پروری

• دانشجویان:

-       آموزش و یادگیری

-       کسب مهارتهای حرفه ای و سبک زندگی سالم

طرح 1. دسته­های اصلی هر مرکز آموزشی

8-1. عوامل اداری و اجرائی :

8-1-1.  حوزه کاری:  با توجه به­ اینکه کلیه زمینه ­سازی­های مربوط به آموزش دانشجویان از ثبت­نام، انتخاب واحد و تدارک ملزومات آموزشی گرفته تا اخذ مدرک تحصیلی، در حوزه کاری عوامل اجرائی و اداری اعم از رئیس، معاونت­ها و کارشناسان است، محدوده کاری آنان بطور خلاصه با عبارت " تدارک الزامات" مشخص می­گردد.

8-1-2.  موانع: برخی آسیب­ها و مشکلات، مانع دستیابی به راهبردهای فوق می­گردد. فعالان اداری-آموزشی در برخی موارد بر اساس همان رویکردهای قبلی( که مع الاسف به حالت نهادینه درآمده)، مشغول خدمت هستند. تمایل  به ادامه وضع قبلی و عدم وجود بسترهای تحول­بخش لازم  جهت دست­یابی به یک "نگرش علمی مطلوب" ، کیفیت آموزش­های دانشگاهی را آنچنان متلاشی نموده که برای حیات دیگرباره­ی آن به "حاکمیت رویکردهای ارزش­­ مدار سازمانی"  نیازی اساسی احساس می­شود. موضوعات عمده مبتلابه اعضای این دسته عمدتا ناآشنائی آنان با حوزه کاری­شان  نیست بلکه گرفتار شدن در دامن برنامه­های روزمره و "عدم تدارک  فرصت آشنائی کوتاه حتی با مفاهیم ابتدائی فرهنگ سازمانی"  باعث گردیده ضرورت دست­یابی به  یک دیدگاه دانشگاهی شایسته، احساس نشود.

8-1-3. راهبرد:  افراد تلاشگر این دسته کافی است یکی از کلیدواژه­های مرتبط را در یکی از سایت­های جستجو وارد نمایند دنیائی از اطلاعات و مقالات بسیار مفید کاربردی در هر سطح مورد نیاز از مبتدی گرفته تا سطوح بین المللی با عبارات ساده و قابل فهم با گستره­ی وسیعی از مفاهیم  "مدیریت و فرهنگ سازمانی" را در اختیار مخاطب قرار میدهد. جهت فراهم شدن فرصتی برای دستیابی به چنین راهبرد سهل الوصول، انتقال آموزه ­های ضروری و کاربست سازمانی آن،  آمیزه­ ی بهینه­ ای از رویکردهای مدیریتی کارا می­تواند توان لازم جهت عبور موفق از چنین موانعی را فراهم نماید.

8-2.  دسته اساتید و مدرسین: نظر به نقش بی­ بدیل اساتید و مدرسان، بواسطه نفوذ معنوی و درگیری تنگاتنگ با دانشجویان، رسالت اصلی  علم و مهارت­آموزی، بسترسازی لازم جهت کاربینی، کارورزی، کارآموزی و در نهایت کارآفرینی، معرفت افزائی، ایده ­پروری، هدایت و باروری؛ در کارویژه این دسته می­گنجد. قوی­ترین شیوه­ نامه ­ها، به ­روز ترین سرفصل­ها و غنی ­ترین محتواهای آموزشی، موثرترین راهبردها و پیشرفته ­ترین متد مدیریتی بدون تایید، تصدیق و بکارگیری آنها توسط مدرسین، محکوم به ضایع شدن است. از طریق تلاش­ها و دغدغه­های مدرسین است که جریان یادگیری در گستره­ی وسیعی به کرانه آینده تحصیلی، شغلی و سرنوشت کلیه دانشجویان معنی و مفهوم پیدا می­کند. پرواضح است آموزش در قالب­های قبلی و سنتی  نمی­تواند راهبرد موثری جهت تحقق اهداف دانشگاه باشد. نیاز است متناسب با ادبیات روز دنیا ، مقتضیات و مطالبات  اجتماعی- فرهنگی کشور  و جو پذیرشی دانشجویان، شیوه بهینه آموزش را اتخاذ نموده و فضائی متناسب با نیازهای علمی و مهارتی دانشجویان طراحی نمود.  "حفظ و ارتقاء روحیه و انگیزه مدرسین" ،  راهبردی­ترین فرایند مدیریتی است که در شرائط کنونی می­تواند موثر واقع شود.

8-2-1.    موانع

      آنچه که امروزه در كلاس­هاي درس می­گذرد عمدتا ارائه تکراری محتواهای درسی در قالب همان سرفصل­های قدیمی است با محوریت نمره و مدرک­ گرائی و مع الاسف دستیابی به مهارت­های ضروری حرفه ­ای برای ارائه  آموزش­های مورد نیاز دانشجویان  در "دستورِکارِ برنامه ­ها و تصمیمات مدیرتی"، جایگاهی ندارد. عوامل متعدد باعث گردیده رسالت سازمانی این دسته، که همانا منطبق کردن آموزش با پژوهش در راستای اهداف موکد دانشگاه است کاملا به حاشیه رانده­شود و اگر انگیزه­ ای هم کارساز باشد آنچنان کوبیده­ می­شود که دیگر جسارت عرضه­ اندام پیدا نکند.  زماني كه بحث آموزش و تربيت مطرح مي­شود هدف غائی، کمال­یابی و هدايت عموم دانشجويان است و دستیابی به این مهم با آموزشِ در بسترِ پژوهش با تدابیر مدیریتی و فضای فرهنگی مساعد میسر است. " بسترها و راهبردهائی لازم است که طی آن مدرسین بتوانند رسالت خود را ایفا نموده و در ابعاد مختلف  عموم دانشجويان را هدايت كنند".  از دیگرسو، يكي از ويژگي­های جهان امروز پيشرفت سرسام آور علوم و فنون و اطلاعات است. علوم و فنوني كه جوامع ناچارند از نتايج آن بهره‌مند شوند. کلاس­های درس بهترين محل براي بكارگيري نتايج حاصل از پيشرفت‌ها است. در حالیکه  فاصله زیادی بين فضای آموزشی و اين پيشرفت‌ها وجود دارد و فرصت­ها در حال از بین رفتن.

8-2-2. راهبردهای مقتضی: با عنایت به نقش تاثیرگذار این دسته و نظر به ارتباط تجربه زیسته حرفه­ای نویسنده با  ابزارهای لازم در بهره ­برداری از فرصت­ها، محوریت اصلی مقاله به تشریح راهبردهای آموزشی تخصیص یافته و موثر واقع شدن آن منوط به کیفیت مدیریت حین فرایندهای اداری، کارگزینی و اجرائی است. دستيابي به نتايج بهتر و بزرگتر از آنچه را كه یک مدير یا مدرس به‌تنهايي مي­تواند به‌دست آورد با تعاملات و  ارتباط­های اثربخش میسر است. بسترسازی جهت برقراری ارتباط موثر در هر فرصت مانند جلسات، برخوردهای اتفاقی و نشست­های عادی و خودمانی. زمینه ­سازی در جهت بخشی  موضوعات مورد علاقه و نیاز مدرسین به سمت کارآفرینی. چنانچه همکاران در محیط­هائی كاركنند كه بتوانند براحتی انديشه­ هاي خود را مطرح سازند، راهبردهای مفیدی عاید می­شود. گرچه ممكن است برخي لغزش­ها روي دهد ولي با تدابیر مدیریتی سرجمع تلاش­ها می­تواند منجر به اثربخشی فرصت­ها گردد.  برای اثربخشی فرصت­ها، هم­ افزائی و همگرائی در برنامه­ ریزی­ها، ایجاد سیستم بهره‌وری فکری – بارش مغزی و تصمیم‌گیری در موقعیت ، ایجاد فرهنگ مشورت، مدیریت دانش و  تسری دغدغه­های کاری هم حرفه­ای­های قابل دسترس در فضای مجازی و حقیقی  جهت اتخاذ راهبرد مقتضی، طراحی ساختار تشکیلاتی و سازوکار متناسب با اهداف، به کار گرفتن نظرات اثرگذار و تجارب و تلاش برای پیگیری و اجرای مصوبات، قرار دادن تمرکز فکری و فعالیت‌های عملی همدیگر در جهت اطمينان يافتن از کاربردي بودن آموزش­ها، بسترسازی محيط کاري براي پشتيباني از بکارگيري مهارت­هاي جديد، حفظ و نگهداري از نتايج يادگيري موجب دستیابی به" قدرت  بالای  حل نظام­ مند تنگناها  و معضلات آموزشی" گردیده، با موفقیت در مدیریت ریز موارد و راهبردهای مطرح در ادامه مقاله،  چشم اندازهای مطلوب دستیابی به اهداف محقق می­شود.   

 منابع درسی و مدیریت آن: در دروس گوناگون رشته ­هاي مختلف دانشگاه فنی ، معمولا كمتر منبع علمي مي‌توان يافت كه انطباق كامل با سرفصل­هاي مصوب ( حتی سرفصل­های قدیمی)  داشته باشد و در صورت موجود بودن هم با عنايت به تاريخ گذشته بودن آنها و تغییر سریع ادبیات فنی ، با توانمندي­ها و نيازهاي روز دانشجويان تناسب قابل قبولی ندارند بنابراين نقش مديريت علمي كلاس درس، بهره مندی مقتضی از شیوه­های مختلف آموزش الکترونیکی و استفاده موضوعي و بهره برداری ارجاعی از منابع حقيقي و مجازي بسيار پراهميت مي‌شود تلاش موثر براي بهره‌مندي از منابعي با محتواي غني را می­طلبد.

 ملاک­های انتخاب منبع: تطابق با سرفصل­ها ؛ استاندارد بودن؛ دقت و اعتبار ؛ كيفيت؛ امكان لازم جهت تشخيص و تصحیح اشتباهات؛ سودمندي؛ كفايت؛ ارتباط با دروس دیگر؛ پاسخ به نيازهاي دانشجویان؛ ثبات محتوا و روش؛ انسجام و ثبات دروني؛ وضوح و روشني؛ در راستای اهداف دانشگاه بودن ؛ تازگي و به روز بودن؛ توازن؛ سازماندهی اطلاعات جهت بازیابی ؛ اجتناب از بروز اختلال در امر تدريس ازطريق پيش بيني مشكلاتي كه دانشجویان با آن مواجه مي شوند.

 بهره برداری از سطوح مختلف آموزش الکترونیکی: در جهان امروز شیوه های نوین آموزش الکترونیکی، در واقع انقلابی بزرگ در کیفیت آموزش­ها بوجود آمده است. آموزش الکترونیکی تجربه­ای جهانی است که در بیست سال اخیر سیاستهای عملیاتی آن به صورت قوانین مدون در آمده بنابراین استفاده از این تجربیات و قوانین بسیار مفید است. تبیین راهبرد مناسب و هدفمند در فضای مجازی برای دانشجویان و بستر سازی لازم جهت بهره­ برداری صحیح از امکانات گسترده حوزه دیجیتال رویکردی است اجتناب ناپذیر. امروزه توسعه­یافتگی این بخش به قدری پیشرفت داشته که برای رسیدن به آن زمان زیادی لازم است اما می توان با جهت دهی به فعالیت­ها روند دستیابی به اهداف را تسریع کرد. اگر دانایی را عین توانائی بدانیم ، جوامعی به توانایی و خود باوری خواهند رسید که زیر ساخت مناسبی را برای سیستم­های آموزشی خود انتخاب و بر همین اساس حرکات هدفمند و سیستماتیک آموزشی را با تأکید بر عناصر متفاوت موجود در یک سیستم آموزشی، آغاز نمایند. آموزش های الکترونیکی فرصت مناسبی بوجود آورده تا قادر باشند آموزش های فراگیر و مبتنی بر آخرین فن­آوری های موجود آغاز نمایند. تجارب بدست آمده از آموزش­های الکترونیکی بمراتب گسترده تر از تجارب آموزشی بدست آمده در یک کلاس درس سنتی است. آهنگ فراگیری در سیستم های آموزشی الکترونیکی از یک روند مشخص و سیستماتیک تبعیت کرده و مخاطبان خود را با هر نوع سلیقه و گرایش بسرعت جذب می نماید. آموزش های الکترونیکی رمز موفقیت خود را در شیوه ارائه، نوع محتویات و توزیع (عرضه) مناسب می دانند. در آموزش های الکترونیکی از اغلب مسائل موجود در آموزش های سنتی نظیر: سخنرانی های یکطرفه ، تعامل و ارتباط ضعیف با فراگیران، اجتناب می گردد. با استفاده از نرم افزارهای مربوط به سیستم های آموزش الکترونیکی می توان بسرعت محیط های آموزشی مؤثر و کارآ را با بهره گیری از عناصر متفاوت آموزشی ایجاد کرد. ارجاع دانشجو به پایگاه­های دانش، تالارهای گفتگوی مجازی، آموزش نامتقارن ( خودآموزی دانشجومحور با  CD، اینترنت و ...) . در صورت ضرورت و تشخیص می­توان به همراه آموزش­های الکترونیکی از برخی روش های سنتی نیز استفاده کرد[شبکه اینترنتی آفتاب،  1393]

 ارزيابي اثربخشي آموزش يعني اينكه تاحدودي تعيين كنيم آموزش­هاي انجام شده تاچه حد در  ايجاد نگرش لازم و مهارت­هاي موردنياز آتی دانشجویان  مفید واقع شده است. تعيين نتايج قابل مشاهده در اثر آموزش­هاي اجراشده، تعيين ميزان انطباق رفتار با انتظارات،  تعيين ميزان توانايي­ هاي ايجادشده در دانشجویان جهت دستيابي به اهداف. 

 ارزش­یابی

کنترل کیفیت ارزشيابي‌ها از راهبردهای کلیدی مدیریت گروه­های آموزشی است و  هدایت فعالیت­ها  در مسیر درست با ارزشیابی مطلوب امکان پذیر است. طراحی ارزشيابي‌ با محوریت کارآفرینی نفش اساسی در جهت بخشی آموزش­ها دارد . تدریس قوی با  ارزشيابي ضعيف باعث هدررفتن  زحمات بعمل آمده می­شود. سرمايه‌گذاري گروه­های آموزشی در اين زمينه از اهم موضوعات است. ارزشيابي، محصول آموزش و نوعي يادگيري است و اگر دانشجويي كه درس خوانده احساس كند در راستاي ارزشيابي زحماتش به هدر نرفته و با آن كه درس نخوانده واقعا تفاوت وجود دارد عدالت بهتري برقرار خواهد شد و انگيزه بيشتري در آنان بوجود خواهد آمد. حفظ ابهت برنامه و ارزشيابي اهميت بالائي دارد ، اگر مدرس آمادگي كافي نداشته باشد، و تنظيم شفاف سؤالات، زمان مناسب، تايپ سوالات و همچنين گويايي مطالب رعايت نشود قطعاً دانشجو متضرر خواهد شد.

لحاظ میزان تمرکز دانشجو سرکلاس، سطح فعاليت­هاي خارج کلاس، رویکرد کارآفرین محوری دانشجو در طول ترم در نمره نهائی؛  اثربخشی آموزش را بدنبال خواهد داشت.  امروزه در مراكز آموزشي  مهم دنيا، شيوه‌ي «پرونده فعاليت دانشجويي» جاي آزمون­های قبلی را گرفته و به اين ترتيب آزمون‌هاي سنتي جايگاه خود را از دست داده­اند. بدیهی است چنانچه دانشجو با حضور بی ­تفاوت و صرفا‌ً با تكيه بر حافظه‌ي شب امتحانی و طی یک آزمون دروس را پاس کند، بر مشکلات  ناگوار جامعه فارغ التحصیل کنونی خواهد افزوده خواهد شد . اگر قبولی در واحد درسی با شرط حداقلی حضور فعال  در برنامه­ ها و بهره بردن از آموزش­ها امکان پذیر باشد اهرم نمره  اثرگذارترین مولفه جهت بخش،  خواهد بود. " در میان انواع ارزشیابی­ها ، ارزشیابی عملکردی یا ارزشیابی  مبتنی بر عملکرد می­تواند متناسب با سرلوحه  کارآفرین محوری دانشگاه فنی می­باشد" .

  ارزشیابی عملکردی یا ارزشیابی مبتنی بر عملکرد فعالیت محور

 این روش مستلزم قضاوت در باره مجموعه­ای از فعالیت­های دانشجو در بازه نیمسال تحصیلی است تا دانش، مهارت­ها و عادت­های کاری را به گونه ­ای معنادار در انجام تکالیف به کار ببرد. مراحل بکار گیری آزمون­های مبتنی بر عملکرد به شرح زیر است:

الف) تعیین هدف از آزمون مبتنی بر عملکرد: برای سازماندهی آزمونی خوب، باید هدف آنرا بطور  شفاف تعیین کرد. از این طریق می­توان در باره نوع تکلیف یا فعالیتی که برای آزمون مناسبند، تصمیم گرفت.

ب) انتخاب تکلیف یا فعالیت: تکلیف یا فعالیت باید برای دانشجو روشن و به دور از ابهام، برانگیزنده، چالش­انگیز و در عین حال قابل دستیابی و اجرا باشد. به این معنا که دانشجو با کوشش و تلاش بتواند از عهده ­ی انجام آن برآید. به این منظور باید عواملی مانند زمان مورد نیاز برای انجام تکالیف، در دسترس بودن منابع و امکانات ، چگونگی کسب اطلاعات مورد نیاز و کیفیت عملکرد دانشجو مورد توجه قرار گیرد.

ج) تعریف ملاک­های موفقیت: بعد از تعیین تکلیف یا فعالیت، نیاز است ملاک­هائی را که نشان دهنده­ی موفقیت دانشجو در انجام تکالیف یا فعالیت مورد نظر است، تعیین کرد. به این منظور:

1. عملکرد مورد سنجش را باید بطور شفاف تعریف کرد؛
2. جنبه­ های مهم عملکرد یا بازده کار را فهرست کرد؛
3. ملاک­ها را باید طوری تعیین کرد که قابل مشاهده باشد؛
4. از هم­فکری سایر دانشجویان استفاده کرد؛
5. از کاربرد کلمات مبهم و گنگ خودداری کرد؛
6. ملاک­ها را بر پایه­ی ترتیب مشاهده­ی آنها تنظیم کرد.

د) تهیه مقیاس درجه­ بندی عملکرد: برخلاف روش­های مرسوم، آزمون­های مبتنی بر عملکرد بازپاسخ است یعنی پاسخ قالبی ندارد؛ بلکه میزان موفقیت دانشجو را در انجام تکالیف نشان می­دهند. به این منظور بهره­مندی  از مقیاس درجه بندی عملکرد کمک زیادی می­کند. دانشجودر چه سطحی توانسته از عهده­ی انجام تکالیف برآید.

. آزمون­های کتبی عملکردی: این آزمون­ها در ظاهر به روش آزمون­های کتبی سنتی اجرا می‌شود. اما هدف و آنچه که سنجیده می‌شود  صرفا“ دانش نیست، بازده و محصول یادگیری و یا مراحل انجام و فرایند ظهور و  بروز عملکرد ارزیابی می‌گردد. برای مثال وقتی از دانشجو می‌خواهیم که یک مدل خیاطی را با قلم و کاغذ طراحی کند، یک نقشه فرضی از آنچه که به او گفته می‌شود بکشد، یک مدار الکتریکی با خصوصیات معین رسم نماید، یک نوع نمودار آماری مناسب برای داده‌های ارائه شده رسم نماید و… در پی سنجش ترکیبی از دانش و آگاهی از یک طرف و مهارت و تسلط فرد به موضوع از طرف دیگر هستیم. 

 آزمون­های عملکردی شناسایی: در این روش دانشجو از طریق شناسایی عیب و اشکال وسیله، توانایی و مهارت عملی خود را آشکار می‌سازد. این شناسایی ممکن است از طریق گوش دادن به صدای وسیله و تشخیص عیب آن، مشاهده و رؤیت یک نقشه، طرح یا وسیله و تعیین نقص و کاستی آن در صورتی که گویا و شاهد و برگرفته از موقعیتهای عملی، سوال شفاهی  در مورد علت برخی اقدامات در حین اجراء ، همگی بیانگر آزمون عملی شناسایی یا تشخیص است. 

سنجش عملکرد در موقعیتهای شبیه‌سازی شده : معمولاً در موقعیتهای آموزشی که احتمال خطر و آسیب جسمی برای فراگیر وجود دارد، وسایل و تجهیزات مورد نظر به تعداد کافی موجود نیست و یا گران قیمت و کمیاب می‌باشد، نحوه اجرا و فرایند تولید محصول یا فرآورده هدف آموزش و یادگیری است بجای استفاده از موقعیت واقعی از شرایط تصنعی و شبیه‌سازی شده استفاده می‌گردد. این موقعیت­ها هم برای آموزش و هم برای سنجش بکار می‌رود اهمیت این روش برای آموزش و سنجش مهارت­های خاص در موقعیت­های ویژه است، مانند اقدام در حوادث و بلایای طبیعی سیل، زلزله و آتش‌سوزی، کمک به مصدومان وخیم در سوانح و… با تدارک موقعیت مشابه،‌ مهارت و توانایی افراد ارتقا یافته یا سنجیده می‌شود. 

  .  آزمون عملکرد نمونه کار: شبیه‌ترین روش به موقعیت واقعی در زندگی طبیعی افراد، روش نمونه کار است. برای مثال برخلاف روش شبیه‌سازی که در یک اتومبیل غیرواقعی و شرایط تصنعی رانندگی صورت می‌گیرد و هدف شناسایی اجزاء اتومبیل و هماهنگی بدن با وسایل است، در روش نمونه کار، فرد مسیری را واقعاً‌ رانندگی می‌کند و دانش و مهارت خود را در زمینه راندن اتومبیل بطور واقعی نشان می‌دهد. تعمیر موتور خراب یک اتومبیل به نحوی که پس از تعمیر بدون نقص کار کند، انجام سیم‌کشی واقعی برق، ترجمه کردن یک متن واقعی انگلیسی به فارسی (یا برعکس)، انجام کامل آزمایش و رسیدن به نتایج،  مثال­های این روش است.

8-2-3. موارد قابل اجرا توسط مدیر گروه­های آموزشی

1-     تشکیل و اداره جلسات گروه و نظارت بر اجرای آئین نامه داخلی گروه ؛

2-      ارائه گزارش گروه به شورای آموزشی، پژوهشی و انعکاس مصوبات شورا به گروه ؛

3-     پیگیری و نظارت کارهای محوله به هر یک از اعضاء گروه ؛

4-     ایجاد هماهنگی و تبادل نظر با دیگرگروه ­های آموزشی وسایر مراکز در رشته مربوطه و در صورت لزوم پیشنهاد تشکیل جلسات مشترک گروههای آموزشی از طریق شورای آموزش و پژوهشی ؛

5-      تامین مدرس جهت دروس رشته مربوطه ؛

6-       ارائه برنامه درسی مدرسین به واحد آموزش جهت برنامه­ریزی نیمسال بعد ؛

7-      آگاهی از فعالیت­های مدرسین رشته مربوطه و نگهداری آنها در پرونده مربوط به فعالیتهای  آموزشی گروه تا در صورت لزوم در جلسات گروه مورد استفاده یا بحث قرار گیرد ؛

8-     بررسی عناوین سرفصلهای مصوب و مطالعه دروس پیش نیاز و هم نیاز آن و اهتمام در برقراری ارتباط لازم بین مفاهیم آنها  به منظور ایجاد  هماهنگی بین مدرسین مربوطه ؛

9-     استخراج نظرات و دیدگاه­های مدرسین هر درس در خصوص محتویات سرفصل ، نحوه و  مراحل اجرا ، پیشنهادات لازم جهت اصلاح یا تغییرات

10- همکاری مقتضی با واحد کتابخانه و تکنولوژی آموزشی جهت بهره ­مندی مدرسین و دانشجویان، استخراج آمار منابع در دسترس و مشخص نمودن کمبودها و ارائه پیشنهادات مقتضی؛

11-  بررسی منابع مورد استفاده و کیفیت و نحوه بهره برداری مدرس مربوطه و میزان توانائی بهره مندی از آنها در فضای کلاس

12-  بررسی کارائی درونی سیستم ( سطح  علمی ، ریزنمرات ، درصد قبولی و ... )

13-  بررسی  کیفیت سوالات امتحانی ، نحوه برگزاری آزمونهای دروس کتبی و عملی  و ریزنمرات و  سنجش هر درس   و ... و میزان  تطابق با اهداف دانشگاه منبع ؛

14- استخراج ملزومات، مواد و  وسایل مورد استفاده  هر درس و میزان انحراف آن از  استانداردها و مشخص نمودن کمبودها و  ارائه درخواستهای مربوطه ؛

15-   شناسائی و جمع آوری اطلاعات، سوابق و تجارب مثبته کلیه مدرسین و افراد ذیصلاح موثر در گروه ( برای هر درس ، حداقل 3 گزینه  مرتبط با توانمندی بهره مندی از رویکردهای آموزشی مدرس جهت استناد در داوری­ها  و بهره برداری عنداللزوم در امر تدریس و مشاوره در گروه ، کارشناسی شیوه های عینی مورد استفاده،  به منظور احراز مهارت بالای در آموزش اهداف ریز و جزئی و اتخاذ کار شیوه دقیق  بهره­مندی از امکانات و وسائل آموزشی بالفعل و بالقوه آموزشکده ( مخصوصا دروسی که نیاز به آموزش مهارتهای عملی دارند ( و در چنین دروسی آنچه اساس است آنست که سرفصلها طوری اجرا شوند که اهداف دانشگاه تامین گردد).

16-   ایجاد هماهنگی لازم با استادان راهنما

17 -  بررسی منابع معرفی­ شده توسط مدرسین گروه و ارائه آنها به شورای آموزشی و پژوهشی مرکز ؛

18- ایجاد هماهنگی لازم برای ارزشیابی صحیح پایانی دروس مربوطه ؛

19- ایجاد هماهنگی لازم در گروه برای همکاری در مسابقات علمی- فرهنگی – هنری ؛

20-  ایجاد هماهنگی با شورای آموزش و پژوهش جهت آگاهی به موقع مدرسین گروه از برگزاری جلسات ؛

21- شرکت در جلسات شورای آموزشی و پژوهشی مرکز ؛

22- درخواست تشویق یا تذکر به موقع به مدرسین از شورای آموزشی و پژوهشی با ذکر دلیل.

8-2-4. موارد قابل اجرا توسط مدرسین راهنما

1. ارائه دفتر راهنمای تحصیلی به دانشجویان در هنگام ثبت نام در بدو ورود به دانشگاه ؛
2. آگاه ساختن دانشجویان نسبت به جزئیات برنامه های آموزشی ، مقررات آموزشی مربوط به انتخاب و حذف واحدهای درسی ، حضور وغیاب ، شرائط ادامه تحصیل ، ترک تحصیل ، مقررات انضباطی و نیز چگونگی استفاده از امکانات رفاهی از قبیل خوابگاه ، کمک هزینه ، وام مسکن و ....
3. اعلام حضور خود در آموزشکده با هماهنگی گروه آموزشی جهت راهنمائی دانشجویان ؛
4. داشتن آگاهی کافی از جدول ترم بندی دروس و آخرین تغییرات مربوطه ؛
5. تایید برگ انتخاب واحد دانشجویان با رعایت مقررات آموزشی ؛
6. ارزیابی وضعیت تحصیلی دانشجویان در آخر هر نیمسال و راهنمائی تحصیلی آنان بر اساس نتایج ارزیابی و رعایت دروس پیش­نیاز و هم نیاز ؛
7. شناسائی دانشجویان از نظر پیشرفت تحصیلی و شایستگی­ها و یا موارد خاص و مشکلات آنان و در صورت لزوم معرفی به مراجع ذیصلاح  جهت تشویق و یا حل مشکلات.

8-3. دانشجویان: بلاشک اصلی­ترین وظیفه دانشجویان، آموزش و تعلیم و فراگیری آموزه ­هاست که در طرح 1 ، تحت عنوان کلی "آموزش"  مشخص گردیده­است. دانشجویان، ذینفع اصلی و مستحق واقعی بهره­مندی از نتایج کلیه فعالیت­های مراکز آموزشی هستند.

8-3-1. موانع  پیشرفت دانشجویان:  طبیعتا  تبعات موارد مطرح در موانع و آسیب­های مطرح شده در دسته­های عوامل اداری و اجرائی و مدرسان دامن­گیر دانشجویان می­گردد، از طرفیسیطره رسانه­ها بر ابعاد مختلف زندگی و سبک زندگی مجازی و اوضاع حاکم بر فرهنگ جامعه اعم از محیط­های آموزشی و غیره  شرائط ناشایستی را دامن زده و مع الاسف در حال گسترش است. زدودن آسیب­های ناشی از موارد فوق تدابیر گسترده ی مدیریتی از جنس مدیریت جهادی را می­طلبد. آگاهی بخشی عمومی،  اتخاذ تدابیر هوشمند لازم  از جمله راهبردهای موثر هستند. تحقق هر کدام از این رویکردها مستلزم  اتخاذ روحیه جدی در فرصت­های بدست آمده و  پشتیبانی­های لازمه است. محیط­های آموزشی-تربیتی، جمعی و رسانه­ای صحنه اصلی تعامل و تبادل داده­های متنوع و شاخص­های هویت­ساز و هویت سوز است. در جریان برنامه ­ها و گفت و شنودهای روزمره است که اعتقادها، باورها و ایمان­ها شکل می­گیرند و یا رنگ می­بازند.  درک جامع از فضای حاکم بر این محیط­ها و فرایندها و مدیریت آن مهم­ترین عامل اثربخش­سازی راهکارهای تدبیرمحور است.  ضروری است برای دانشجویان به هر صورت ممکن تاکیدگردد که هدف از تحصیل، انجام فعالیت در مسیر کارآفرینی است و در هر فرصت،  انتظارات و  شایستگی­های مورد انتظار از آنان، تفهیم گردد.   

9. خلاصه

       امروزه شرائط جهانی و کشوری ایجاب می­کند فرایندهای آموزشی با محوریت کارآفرینی برنامه­ ریزی نمایند. در چنین صحنه­ای هویت سازمانی دانشگاه فنی با خروجی­های کارآفرین شناخته خواهد شد. جهت بخشی لازمه به برنامه ­ریزی­های آموزشی با شاخص­های کارآفرینی  به همراه دیگر مولفه ­های موثر عملی­ ترین راهبرد جهت تحقق چنین هدفی می­باشد. نظر به اهمیت راهبردی تبدیل روزمرگی در مراکز آموزشی به کارآفرین محوری، در این مقاله تلاش گردید ضمن  آماده­ سازی ذهنی  مخاطب جهت درک اهمیت جهانی و کشوری موضوع، با  طرح الگوی سازمانی ضمن تفکیک حیطه­های عملیاتی در سه دسته عوامل اداری و اجرائی، مدرسین و دانشجویان، راهبردها و موانع دستیابی به اهداف دانشگاه مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. با عنایت به توان بالقوه  گروه­های آموزشی و  مدرسین در جهت­دهی به فعالیت­های آموزشی در مسیر کارآفرینی فرصت­ها و موانع این دسته با جزئیات دقیق­تر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و موارد قابل اجرا توسط مدیر گروه­ها  و اساتید راهنما مدون گردید.  

منابع مورد استفاده

1. افتخاری و همکاران، اصغر( 1387)، قدرت نرم و سرمایه اجتماعی، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، تهران
2. سایت خانه ملت، 30 تیر1393، دسترسی: 19/7/93   icana.ir/Fa/News/259173 http://
3. سایت دانشگاه فنی و حرفه ای، دسترسی7/7/1393 www.tvu.ac.ir/
4. سایت شبکه اینترنتی آفتاب 1393.  http://www.aftabir.com/articles/view/computer_internet_infortmation_technology/computer_scienc
5.  سنجش مبتنی بر عملکرد. شنبه بیست و یکم اسفند 1389 دسترسی: 18/7/1393 http://edugroup.blogfa.com/post-106.aspx
6. سایت مرکز کارآفرینی دانشگاه شاهد http://www.shahed.ac.ir/ec/SitePages/EtpActivities.aspx
7. سایت موسسه آفریدمان، معرفي نظام آموزشي پژوهش محور با رويكرد كارآفرينانه  1393،  http://www.fekreno.org/articlefekreno/arfek665.htm